GEODEZJA – jest to nauka zajmująca się pomiarami i sporządzaniem map powierzchni Ziemi oraz ich teraźniejszymi zmianami w czasie. Geodezja po grecku oznacza „dzielenie ziemi”. Wyższa geodezja zajmuje się badaniem kształtu i wymiarów Ziemi, głównie za pomocą pomiarów stopnia, niższa natomiast zajmuje się wymierzaniem punktów na mniejszych przestrzeniach, co służy z jednej strony do sprawdzania badań z zakresu wyższej geodezji, a z drugiej do celów kartografii i topografii.
GEODEZJA OGÓLNA – dział geodezji zajmujący się pomiarami oraz opracowaniem map wielkoskalowych małych obszarów, dla których powierzchnią odniesienia może być płaszczyzna. Przedmiotem prac w zakresie geodezji szczegółowej jest także projektowanie oraz pomiar szczegółowych osnów geodezyjnych
GEODEZJA SZCZEGÓŁOWA (ogólna) – dział geodezji zajmujący się pomiarami oraz opracowaniem map wielkoskalowych małych obszarów, dla których powierzchnią odniesienia może być płaszczyzna. Przedmiotem prac w zakresie geodezji szczegółowej jest także projektowanie oraz pomiar szczegółowych osnów geodezyjnych.
GEODEZJA WYŻSZA – dział geodezji zajmujący się pomiarami i przedstawianiem dużych obszarów, np. państw, kontynentów i całej kuli Ziemskiej.
TEREN – każdy dowolnie określony fragment powierzchni lądowej. Termin spełniający taką samą funkcję jak akwen w odniesieniu do powierzchni wodnej.
NIWELACJA, POMIARY WYSOKOŚCIOWE– geodezyjne wyznaczanie różnicy wysokości pomiędzy punktami terenowymi. Wyróżnia się następujące rodzaje niwelacji:
a)niwelacja hydrostatyczna – najdokładniejsza – korzystająca z zasady naczyń połączonych;
b)niwelację geometryczną – wykonywaną przy użyciu niwelatorów, polegającą na pomiarze długości odcinków pionowo ustawionych łat geodezyjnych;
c)niwelację trygonometryczną – wykonywaną przy użyciu tachimetrów, polegającą na pomiarze odległości poziomej oraz kąta pionowego co umożliwia obliczenie nieznanej wartości różnicy wysokości korzystając z własności geometrycznych trójkąta prostokątnego;
d)niwelację barometryczną – najmniej dokładną, wykorzystującą regułę zmiany wartości ciśnienia atmosferycznego w zależności od wysokości nad poziomem morza.
NIWELACJA GEOMETRYCZNA – jeden z rodzajów niwelacji, polegający na wyznaczeniu różnicy wysokości między dwoma punktami terenowymi poprzez pomiar pionowych odcinków zawartych między poziomą linią celowania a punktami terenowymi. Aby wyznaczyć wspomniane odcinki pionowe należy w punktach terenowych ustawić odpowiednie przymiary w postaci łaty niwelacyjnej. Pozioma linia celowania realizowana jest z użyciem specjalnych instrumentów geodezyjnych, zwanych niwelatorami.
ŁATA NIWELACYJNA (geodezyjna) – przyrząd geodezyjny stosowany w niwelacji.(podziałka geodezyjna typu „E”).Łata niwelacyjna jest najczęściej drewniana lub aluminiowa o przekroju prostokątnym i wysokości od 2 do 5 metrów. Ma naniesiony specjalny opis umożliwiający wykonanie odczytu, czyli dokładne określenie odległości pionowej od stopy łaty do punktu, przez który przechodzi pozioma oś celowa lunety niwelatora. Aby łata geodezyjna prawidłowo spełniała swoją rolę, musi być ustawiona na podstawce, zwanej żabką niwelacyjną, w pozycji pionowej. Do ustawienia łaty w pionie wykorzystuje się libellę, zazwyczaj zamontowaną na stałe na korpusie łaty. Do niwelatorów cyfrowych używa się specjalnych łat do niwelacji cyfrowej z naniesionym kodem kreskowym. Dzięki temu, że niwelatory cyfrowe mają układ optyczny taki jak zwykłe niwelatory, a łaty mają naniesiony po drugiej stronie zwykły podział możliwe jest wykonanie niwelacji klasyczną metodą.
NIWELACJA TRYGONOMETRYCZNA – jeden z rodzajów niwelacji, polega na wyznaczeniu różnicy wysokości między dwoma punktami terenowymi korzystając z zasad trygonometrii. Do wyznaczenia różnicy wysokości należy dokonać pomiaru długości poziomej między punktami terenowymi, kąta pochylenia odcinka zawartego między punktami terenowymi.Dokładność wyznaczenia różnicy wysokości z użyciem niwelacji trygonometrycznej jest wyższa niż dokładność wyznaczenia.
REPER – stabilizowany punkt wysokościowej osnowy geodezyjnej, dla którego wyznaczono wysokość w przyjętym układzie odniesienia. Repery są najczęściej montowane na ścianach budynków, w odległości kilkudziesięciu centymetrów od podłoża (kotwione w murze). Mogą mieć postać metalowych bolców z wyrytym numerem, jednak najczęściej stosuje się śruby kolejowe. Kształt reperów umożliwia ustawienie na nich łaty niwelacyjnej. Repery wykorzystywane są w niwelacji. Pełnią rolę nawiązania do państwowej osnowy wysokościowej. Repery są punktami wchodzącymi w skład ciągu niwelacyjnego.: Repery można podzielić na cztery rodzaje: I – ścienny,II – gruntowy,IIIa – skalny pionowy,IIIb – skalny poziomy
WYPOSAŻENIE TEODOLITU: Teodolit wyposażony jest w lunetę, która wraz z korpusem instrumentu może obracać się wokół pionowej osi instrumentu. Umożliwia to swobodne i dokładne wykonanie odczytu kierunków poziomych oraz pionowych. Układ osiowy bordy i podstawowe osie teodolitu:
1 – spodarka,
2 – tuleja złączona ze spodarką,
3 – koło poziome,
4 – alidada,
5 – dźwigary lunety,
6 – luneta,
7 – koło pionowe sprzęgnięte z lunetą,
vv – pionowa (inaczej główna lub obrotu alidady) oś teodolitu,hh – pozioma oś obrotu lunety,ll – oś libelli alidadowej (rurkowej),pg – płaszczyzna główna libelli okrągłej.
KĄT PIONOWY – w geodezji, kąt zawarty w płaszczyźnie pionowej między kierunkiem odniesienia, a kierunkiem na dany punkt terenowy. Jeżeli kierunkiem odniesienia jest poziom, kąt pionowy wyznaczony w jego oparciu nazywa się kątem pochylenia. Jeżeli zaś kierunkiem odniesienia jest zenit, kąt pionowy wyznaczony w jego oparciu nazywa się kątem zenitalnym. Kąt pionowy może być mierzony teodolitem lub tachimetrem.
TEODOLIT – instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów poziomych oraz kątów pionowych. Wyróżnia się teodolity optyczne oraz elektroniczne. W teodolitach optycznych zastosowane jest szklane koło poziome (limbus) i koło pionowe z naniesionym podziałem kątowym (w Polsce praktykowany jest dziesiętny podział gradowy, w którym kąt prosty równa się 100 gradom), z którego obserwator wykonuje odczyt kierunku. W teodolitach elektronicznych odczyt kierunku jest wykonywany automatycznie.
TACHIMETR – instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów poziomych, kątów pionowych oraz odległości. Połączenie teodolitu i dalmierza. Instrument ten wykorzystywany jest w tachimetrii czyli masowym pomiarze położenia punktów terenowych. Wyróżnia się tachimetry optyczne oraz elektroniczne. W tych ostatnich odczyt kierunków poziomych, pionowych wykonywany jest automatycznie, a odległość mierzona jest z użyciem wbudowanego dalmierza elektrooptycznego.
NIWELATOR – instrument geodezyjny umożliwiający przeprowadzanie pomiarów różnicy wysokości (niwelacji) pomiędzy punktami terenowymi. Po zgrubnym spoziomowaniu niwelatora (czyli doprowadzeniu jego osi głównej do położenia pionowego) w niwelatorach automatycznych oś celowa lunety przyjmuje położenie poziome. Przy wykorzystaniu łat geodezyjnych, ustawionych pionowo na punktach terenowych, wykonywane są odczyty. Różnica odczytów z łat geodezyjnych określa różnicę wysokości między punktami terenowymi.
KARTOGRAFIA – nauka o mapach, metodach ich sporządzania i wykorzystania. To nauka o przedstawianiu za pomocą specjalnych modeli obrazowo – znakowych przedstawień kartograficznych. Według Brytyjskiego Towarzystwa Kartograficznego (1964) Kartografia – „to nauka, sztuka i technologia sporządzania map oraz ich badanie jako dokumentów nauki i dzieł sztuki „W Polsce wraz z geodezją stanowi jedną z dyscyplin nauk technicznych. Kształtowanie się kartografii jako nauki:
A)1 okres – od czasów starożytnych.
B)2 okres – od połowy XVI do połowy XX w.
C)3 okres – od połowy XX do dziś.
CIĄG POLIGONOWY ZAMKNIĘTY – to konstrukcja geometryczna, wykorzystywana do określania współrzędnych geodezyjnych punktów ciągu, w której pomierzono wszystkie boki oraz wszystkie kąty. Jeden z wierzchołków tego ciągu jest punktem osnowy geodezyjnej wyższego rzędu (posiada wyznaczone wcześniej współrzędne). Pierwszy i ostatni punkt ciągu pokrywają się, co sprawia, że ciąg ten ma kształt wielokąta. Ciąg poligonowy zamknięty spełnia dwa następujące warunki geometryczne: a)suma kątów wierzchołkowych (wewnętrznych) wynosi (n-2)x180 stopni, gdzie n oznacza liczbę wierzchołków ciągu, b)suma przyrostów współrzędnych równa się zeru, ponieważ pierwszy i ostatni punkt ciągu pokrywają się, czyli po pełnym obiegu ciągu znajdujemy się w punkcie wyjściowym.
AZYMUT KARTOGRAFICZNY – kąt między północną częścią południka kartograficznego a danym kierunkiem poziomym. Jak każdy azymut, liczony jest zgodnie z ruchem wskazówek zegara – od kierunku północy zdefiniowanego przez południk odniesienia, a jego wartość wyrażana jest w mierze kątowej. Azymut kartograficzny może być wyznaczony kątomierzem na mapie lub obliczony na podstawie różnic współrzędnych. Różnica między azymutem kartograficznym a azymutem geograficznym to zbieżność_południków.